Cá trích đỏ trong toán học

Categorized as Đạo, ngữ dụng, tâm lý học nhận thức Tagged , ,

Trong tranh luận thường ngày thì cá trích đỏ là dạng ngụy biện (vô tình hay cố ý) được đưa ra nhằm mục đích đánh lạc hướng. Ví dụ cho dạng ngụy biện này như sau: “Chúng ta nên nâng cao các tiêu chuẩn học tập cho sinh viên. Sở dĩ tôi đề xuất việc này là vì chúng ta đang gặp khủng hoảng tài chính, và anh không muốn điều này ảnh hưởng đến tiền lương của nhân viên chúng ta phải không?”. Vế thứ hai của câu rõ ràng không hề liên quan đến chủ đề tranh luận, nhưng mọi người sẽ bị cuốn vào nó mà không còn đoái hoài vì chủ đề ban đầu nữa.¹

Nhưng trong toán, cá trích đỏ là những khái niệm mà có thể chẳng đỏ cũng chẳng phải là cá trích². Ví dụ:

  • Đa tạp có biên không phải là đa tạp
  • Hàm đa trị thì không phải là hàm (nhưng hàm là một trường hợp đặc biệt của hàm đa trị)
  • Hình học phi giao hoán phải hiểu đúng là “hình học không nhất thiết phải giao hoán”, hoặc “hình học có khả năng không giao hoán”

Điều này thậm chí còn có thể dẫn tới những trường hợp mọi người đều hiểu tất cả cá trích đều là đỏ, mặc dù thực chất không phải con nào cũng đỏ. Lúc này, để tránh nhầm lẫn, mọi người sẽ dùng khái niệm “cá trích không đỏ” chỉ để chỉ… cá trích nói chung. Mà vì cá trích nói chung cũng có thể đỏ, nên “cá trích không đỏ”… cũng có thể đỏ.

Tại sao chuyện này lại xảy ra? Tôi nghĩ đó là do quá trình chú ý và ghi nhớ của người sử dụng. Lấy ví dụ về hình học không giao hoán: các trạng từ “nhất thiết phải” hoặc “có khả năng” đã bị lược bỏ khi người nói đang mải để ý đến những ý quan trọng hơn và cũng biết là người nghe cũng hiểu được ý mình. Lâu dần khái niệm chính xác bị rút ngắn lại và trở nên ổn định trong ngành. Nhưng điều này làm cho nó không còn quá chính xác.

Điều này làm tôi nhớ đến lập luận bạch mã phi mã (ngựa trắng không phải ngựa) của Công Tôn Long. Cũng không biết Derrida sẽ nói gì về chuyện này nhỉ?

Tham khảo:

  1. Cá trích đỏ – Wikipedia tiếng Việt
  2. Nguỵ biện cá trích đỏ | ZIM Academy
  3. red herring principle in nLab

Xem thêm:

Khi một người đã chịu nhiều nỗi đau đến mức một ngày họ bàng hoàng kết luận rằng họ không còn khả năng để hy vọng thêm một lần nào nữa rồi, thì toàn bộ thế giới xung quanh họ sẽ rùng rùng biến đổi. Một khi họ đã học được rằng mình hoàn toàn bất lực để thay đổi tình hình, thì kèm theo đó họ cũng sẽ có những niềm tin mới để hợp lý hóa sự cam phận của mình. Những niềm tin mới này - tuy gây hại - nhưng lại rất logic, khiến cho họ không những không có động lực để thay đổi, mà còn có động lực để không thay đổi.

Đã có hằng hà sa số những bài viết giải thích những ngộ nhận phổ biến, và cũng đã có hằng hà sa số những dự án thay đổi nhận thức cộng đồng. Nhưng cuộc sống đã cho họ quá đủ trải nghiệm rồi nên họ mới thành ra như thế. Giờ muốn họ thực sự suy nghĩ điều ngược lại thì cần cho họ một sự trải nghiệm mới nhiều gấp đôi, gấp ba. Nên nếu chỉ dừng ở việc hy vọng cái hiểu đúng sẽ đủ khả năng cạnh tranh với cái hiểu sai, còn bản thân những thứ đang dung dưỡng cái sai thì không bị đả động đến, thì chỉ là chữa phần ngọn chứ không phải phần gốc.

Nhưng liệu ai sẽ là người đem lại trải nghiệm nhiều gấp đôi, gấp ba cho họ, khi xã hội vẫn hằng ngày có những ví dụ để tiếp tục khẳng định niềm tin tiêu cực đấy? Tại sao lại phải trông chờ vào những thứ ngẫu nhiên, khi ta hoàn toàn có thể tạo ra môi trường phù hợp cho họ? Và nếu không ta thì ai, khi ta mới là người hiểu rõ họ nhất và nhiều động lực nhất để giúp họ?

Nếu trong tâm trí bạn cũng có một người mà bạn rất muốn giúp họ thay đổi nhưng cảm thấy bế tắc, chúng tôi muốn mời bạn gia nhập Mạng lưới người thân, bạn bè của người có niềm tin tiêu cực để phối hợp cùng những người bạn khác. Đây là các hoạt động của nhóm:

1

Hỗ trợ 1-1 cho thành viên

2

Thảo luận các kiến thức liên quan đến sự tác động

3

Thành lập một cơ sở dữ liệu những người có tiềm năng và sẵn sàng trợ giúp nhau tác động đến cá nhân và cộng đồng người có niềm tin tiêu cực

Bạn thấy bài viết này thế nào?

Bấm sao để đánh giá nha!

Đánh giá trung bình: 2.5 / 5. Số lượt đánh giá: 2

Nếu bạn thấy bài này hữu ích

Bạn bè bạn cũng có thể thấy nó hữu ích

Mình rất tiếc nếu bạn thấy bài không có giá trị

Xin hãy nói cho mình biết phải cải thiện ở đâu

Leave a Reply