Sau khi dự án Chữ VN Song Song được cấp đăng ký bản quyền, nó đã nhận được nhiều chỉ trích của cộng đồng. Bên cạnh những chỉ trích hoàn toàn mang tính lăng mạ ra, thì những phản biện nghiêm túc tôi cảm thấy vẫn chưa đủ hợp lý, còn có lỗ hổng hoặc không đúng trọng tâm. Do vậy tôi muốn nêu lên một số hiểu biết cũng như suy nghĩ của tôi về dự án này.
Nguyên tắc cốt lõi của tôi luôn là tìm ra những điều có ích giữa những thứ đáng bỏ đi. Chỉ ra cái sai thì ai chả làm được, nhưng biến cái sai thành cái tốt mới là thứ đáng nói. Đó cũng có thể xem là tinh thần steelman: tranh luận với đối thủ bằng cách làm cho lập luận của họ sắc bén nhất có thể, rồi mới hãy bẻ nó. (Steel man là chữ đối lập với straw man – lập luận bù nhìn rơm.) Tất nhiên, tôi hiểu quá trình chú ý, ghi nhớ và biến đổi nghĩa của ý niệm sẽ luôn cản trở ta làm việc đó, nên dù có cảm thấy những người phản biện họ đã không làm đúng với tinh thần cởi mở, thì tôi cũng hiểu điều đó nằm ngoài năng lực của con người. Tôi mà phê phán họ thì không khác gì tự bắn vào chân mình.
Ở đây tôi chỉ đang muốn đặt lại cho đúng những giá trị mà nhóm tác giả đang theo đuổi mà thôi. Xin lưu ý là tôi và họ hoàn toàn không liên quan gì tới nhau. Tôi không cố gắng bênh họ, và có thể chúng tôi cũng có những bất đồng với nhau. Tôi chỉ phản biện lại những phản biện mà thôi. Phủ định của phủ định thì không nhất thiết là khẳng định. Tôi không hài lòng khi mọi người tự phá bỏ các nguyên tắc tranh luận cơ bản, và tôi thấy những ý phản biện còn nhiều lỗ hổng. Và tất nhiên, có thể chính tôi cũng đang hiểu sai cả hai bên không kém.
Xin xem thêm bài Tranh luận hiền hòa để hiểu thêm về điều tôi muốn nói.
Nội dung
- Vài thông tin và suy nghĩ xung quanh vụ tranh cãi này (suy nghĩ meta)
- Không phản ánh được đặc điểm âm vị tiếng Việt → không phải là đại diện tốt cho một bộ chữ tiếng Việt
- Tác giả khẳng định: thay thế chữ quốc ngữ là mong ước hoang tưởng
- Bản chất của mâu thuẫn này: tại sao đã thừa nhận việc không thay thế chữ Quốc ngữ rồi nhưng lại vẫn bị chỉ trích?
- Dự án tiền thân của nó đã được giới thiệu từ lâu
- Xem một ý tưởng là vớ vẩn và không mảy may suy nghĩ rằng mình có thể đang sai không phải là làm khoa học chân chính
- Sự cứng đầu và tự cao mà mọi người thấy ở tác giả có thể là kết quả của sự bối rối
- Các tác giả chưa đưa ra đủ lập luận chặt chẽ để chứng minh cho sự ưu việt của bộ gõ
- Suy nghĩ của tôi trước những nhược điểm của nó:
- Sự rối rắm và khó nhớ không phải là vấn đề với người muốn học
- Các công cụ hỗ trợ gõ nhanh trước giờ vẫn có thể được áp dụng cho bộ gõ này
- Một dự án cải cách chữ viết thành công cần được bắt nguồn từ những mong muốn phi ngôn ngữ học
- Những lý do phi ngôn ngữ học được gợi ý từ dự án CVNSS:
- Không gì đảm bảo các cách gõ hiện nay không còn gì để cải tiến thêm
- Giảm thời gian làm việc trên máy tính sẽ giảm các vấn đề về sức khỏe
- Thuận tiện cho việc gõ từ đa âm tiết mà không có dấu cách
- Sử dụng tiếng Việt không dấu vẫn là một nhu cầu có thực
- Tại sao chữ trên Facebook note lại không hiển thị chính xác?
- Kết
- Thông tin người viết bài
Các nguồn tham khảo
- Bài phỏng vấn nhóm tác giả Chữ VN Song Song
- Công cụ chuyển đổi giữa chữ quốc ngữ và CVNSS
- ‘Không nên can thiệp để sửa chữ Quốc ngữ lúc này’, tác giả Nguyễn Việt Long (dịch giả), đăng trên BBC Tiếng Việt
- Chữ Việt Nam song song 4.0: Không có cơ sở khoa học và không nên phổ biến, tác giả Nguyễn Văn Lợi (GS ngôn ngữ học), đăng trên Tia Sáng
- Phân tích đề xuất “Chữ Việt Nam song song 4.0” và tại sao không nên cải tiến tiếng Việt, tác giả Đặng Minh Tuấn, tác giả phần mềm Vietkey, người có nhiều đóng góp trong việc đưa Unicode thành tiêu chuẩn Việt Nam và thống nhất bộ mã dùng chung trong toàn quốc)
- Bao giờ chữ Quốc ngữ được yên thân?, tác giả Nguyễn Văn Hiệp, viện trưởng Viện Ngôn ngữ học
- Bài trên nhóm Viet Intellect
Vài thông tin và suy nghĩ xung quanh vụ tranh cãi này (suy nghĩ meta)
Tôi đồng ý với các tác giả phản biện là bộ chữ này không theo một phương pháp ký âm tốt. Ai đã từng xem qua lăng trụ thanh điệu này chắc sẽ đồng ý là dấu thanh là một yếu tố rất quan trọng trong chữ viết tiếng Việt, và là một thứ xứng đáng được giữ lấy trong chữ viết toàn dân.
Xem thêm: Âm vị và các hệ thống âm vị tiếng Việt
Tôi đồng ý là bộ chữ này không thể thay thế được chữ quốc ngữ, và việc áp dụng nó theo hướng toàn dân là không hợp lý (hoặc tôi vẫn chưa rõ tính hợp lý của nó). Sẽ chỉ có một nhóm người cảm thấy nó cần thiết cho công việc của họ, còn lại đa số sẽ không cần.
Tuy nhiên, dự án Chữ Việt Nhanh thì vẫn sử dụng dấu thanh, và tôi cũng chưa thấy ai khảo sát xem nó có tuân thủ theo các nguyên tắc ký âm khác hay không.
Theo như tôi hiểu, dự án Chữ VN Song Song chỉ đơn giản là một phương pháp tốc ký, giống như cách những ai làm dịch cabin, thư ký tòa án hoặc sử dụng ngôn ngữ ký hiệu của người câm dùng. Nó cũng có thể hiểu như một bộ gõ tiếng Việt như VNI hay Telex. Tác giả khẳng định không hề có mục đích cải tiến chữ Quốc ngữ: “Gọi là Chữ Việt Nam song song vì chúng tôi không có tham vọng dùng nó thay thế chữ Quốc ngữ như một số thông tin thời gian gần đây. Bộ chữ của chúng tôi chỉ là một loại chữ viết tắt không dấu, dùng song song với chữ Quốc ngữ. Đó là cách viết tay hay viết trên điện thoại và không cần dùng bất cứ phần mềm nào”.
Giả sử cho rằng chúng tôi có mong ước thay thế chữ Quốc ngữ bằng Cvnss thì đó chỉ là mong ước hoang tưởng, trừ khi có đến khoảng 1 triệu người thích dùng Cvnss4.0.
Tác giả Trần Tư Bình. Nguồn →
Vì vậy, nếu ai cũng khẳng định rằng mong muốn thay thế chữ Quốc ngữ là hoang tưởng, thì có nghĩa là họ đang đồng ý với tác giả. Hai tác giả Lê Nam và Nguyễn Văn Hiệp trong bài Từ điển Béhaine – Taberd và các đề nghị cải cách chữ Quốc ngữ từ cuối thế kỉ 19 đến nay: những vấn đề ngôn ngữ học đã đưa ra những lập luận rất mạnh mẽ:
[…] hệ thống Quốc ngữ với từ điển Béhaine và Taberd đã trở nên ổn định qua thực tế sử dụng hơn hai thế kỷ, rất khó được sửa đổi một cách tương đối quy mô, chưa nói đến việc thay đổi triệt để. Nhiều ý đồ cải cách, cải tiến trong một thế kỷ qua rơi vào ngõ cụt, một phần chủ yếu do các bài học từ công cuộc chỉnh lý chữ viết, thống nhất chính tả thời Pigneau de Béhaine đã không được nhìn nhận đầy đủ.
Những người mong muốn cải cách một cách cơ bản hệ thống chữ Quốc ngữ có lẽ đã không hiểu được một điều căn bản là hệ thống này đã là sản phẩm của những nỗ lực kéo dài nhiều thế kỉ, sản phẩm của tri thức phương Tây về ngữ học đỉnh cao một thời, được sự hưởng ứng trước tiên của một bộ phận người theo đạo Công giáo và sau đó đã được đông đảo người Việt chấp nhận, sử dụng làm phương tiện giao tiếp chính, thay thế cho một hệ chữ viết đã mất vai trò lịch sử (chữ Hán) và một hệ chữ viết đã không thể trở thành văn tự hành chức có hiệu quả của dân tộc (chữ Nôm). Rất nhiều điều kiện đã hội tụ lại để cho một bộ chữ viết và chính tả Quốc ngữ tiếng Việt định hình hoàn chỉnh vào cuối thế kỉ 18, nửa đầu thế kỷ 19. Kể từ giai đoạn này trở đi, sẽ chỉ còn một số rất ít thay đổi, điều chỉnh mang tính chi tiết cục bộ, hệ thống này sẽ không còn chấp nhận bất cứ thay đổi lớn nào nữa.
Như vậy có phải những người phản biện đang… ngầm đồng ý với các tác giả?
Nhóm tác giả thừa sức biết bộ chữ mình làm không hề tuân theo những nguyên tắc ký âm cơ bản, nhưng họ có lý do quan trọng hơn để phá nát những nguyên tắc đó. Nếu ai vẫn muốn tiếp tục phủ định giá trị của dự án, họ cần đưa ra được những lập luận mạnh hơn.
Vấn đề là, các tác giả cần nhận ra rằng với những nhà chuyên môn việc bộ chữ có thể hiện được các nguyên tắc ký âm đó không là tối quan trọng. Các tác giả cần nhận ra rằng cho tới chừng nào bên phản biện chưa nghe được sự thừa nhận của các tác giả về tính phi ngôn ngữ học của bộ chữ, thì những gì họ nói sẽ không bao giờ lọt được vào tai. Họ đã thừa nhận việc này rồi, nhưng vẫn chưa đủ. Họ cần phải gào to hơn nữa mới mong bên phản biện nghe ra được điều mà với họ vô cùng hiển nhiên và không hiểu sao phải nói lại thêm chi cho mất công.
Nói cách khác, đây là các khái niệm nảy ra trong đầu hai bên khái niệm “bộ chữ” được nói đến:
Ta thấy hai vòng tròn này không hề giao nhau, nên cũng chẳng bao giờ có chuyện bên này chấp nhận hay hiểu nổi bên kia cả. Mỗi bên có một cách hiểu riêng cho từ “bộ chữ”. Giống như trong truyện thầy bói xem voi, khi mỗi một ông thầy bói đều nảy ra một định nghĩa riêng khi ai đó nói về từ “con voi”. Nói cách khác, từ “bộ chữ” hay từ “con voi” ở đây là một từ đồng âm khác nghĩa.
Meme này có lẽ sẽ diễn tả đúng cảm giác của nhóm tác giả khi được phân tích rằng bộ chữ của họ không ký âm đúng:
Một số bài viết khác trong blog liên quan tới hiện tượng này:
Tiền thân của dự án Chữ Việt Song Song là dự án Chữ Việt Nhanh. Dự án này đã được giới thiệu từ rất lâu qua tạp chí công nghệ eChip, một tờ báo công nghệ lớn vào thời kỳ internet mới được phổ cập ở Việt Nam. Tổng biên tập báo eChip, bác Nguyễn Hữu Thiện, cũng đồng thời là dịch giả bộ truyện Lucky Luke và nhiều bộ truyện tranh phương Tây khác. Rất có thể những bài viết do bác viết trên tờ eChip và các bộ truyện được bác dịch đã được sử dụng phương pháp gõ tiếng Việt này.
Dưới đây là một số cái tên lớn:
- Báo Tuổi Trẻ có một bài giới thiệu về nó
- Diễn đàn Tinh Tế mở một subforum cho nó
- NXB Trẻ phát hành sách Chữ Việt Nhanh
Ngoài ra dự án cũng từng tổ chức các cuộc thi tìm hiểu tại nhà văn hóa Thanh Niên và trường KHXHNV TP.HCM:
Tức là nó đã được giới thiệu từ lâu rồi chứ không phải mới đây.
Xem thêm: Website dự án Chữ Việt Nhanh
Tôi không hài lòng khi thấy những người làm khoa học lâu năm lại dễ dãi buông ra những lời như “tào lao” hay “vớ vẩn”. Tất nhiên tôi hiểu không phải lúc nào trong rác cũng có vàng, và tôi cũng hiểu đã có quá nhiều những nhà nghiên cứu nghiệp dư với những ý tưởng mà dùng từ vớ vẩn là thích hợp nhất. Đã thế họ còn coi thường những người phản biện, cho rằng họ chẳng biết ất giáp gì. Tuy nhiên, việc họ chỉ nói suông mà không đưa ra được bằng chứng thuyết phục là việc của họ. Việc của mình vẫn là giữ đúng tinh thần hoài nghi của một người làm khoa học: tin rằng ngay cả những kết luận chắc chắn nhất của mình cũng có thể sai. Không thể vì họ sai mà cho phép mình vi phạm nguyên tắc đó được. Nếu họ vẫn không chịu nghe lời mình nói, thì im lặng là cách tốt nhất.
Hơn nữa, trong trường hợp này, tôi nghĩ các tác giả đã hành xử lịch thiệp và tôn trọng giới chuyên môn. Có thể họ không có đủ kiến thức ngôn ngữ học để làm thỏa mãn những đòi hỏi khắt khe nhưng cần thiết của giới chuyên môn, nhưng ít nhất qua những gì tôi thấy họ không hề có một biểu hiện nào của chứng vĩ cuồng. Tôi không hài lòng khi thấy những người làm khoa học lâu năm lại nói họ như vậy mà không hề đưa ra được một bằng chứng nào.
Xem thêm:
Tuy các tác giả khẳng định tới khẳng định lui là không có ý định thay thế chữ quốc ngữ và muốn lắng nghe giới chuyên gia, nhưng phải công nhận là ấn tượng mọi người thấy là trái ngược. Tôi giả định đây không phải là do các tác giả cố ý, mà chủ yếu là do họ không có nhiều kiến thức chuyên môn thì buộc phải nói như thế. Giống như bạn thấy một người mù nói là con voi như con đỉa là buồn cười, nhưng ở vị trí của họ, thì đó là cách miêu tả tốt nhất, và bạn phải đứng ở góc nhìn của họ để nói, chứ không phải để cười họ. Nếu bạn nói, “không, con voi không phải là con đỉa”, bạn phải miêu tả được tại sao khi tay ông ấy tiếp xúc với vòi của con voi, nó đem lại cảm giác sun sun như một con đỉa thực thụ vậy. Ở đây mọi người đều giải thích theo kiểu “nó không phải là con đỉa vì nó to hơn con đỉa”. Nhưng nói như vậy thì sẽ đặt câu hỏi là “ủa vậy thì con voi là một con đỉa khổng lồ? Cũng là con đỉa vậy?”. Tức là những lý do bạn đưa ra chỉ là phụ thôi, không đả động gì tới cái cảm giác sun sun nguyên thủy đó, và thậm chí là còn có thể uốn theo cái ý “là con đỉa” được. Rốt cuộc là ổng cũng không có lý do để thấy nó không phải là con đỉa, và bạn càng cố nói là nó không phải là con đỉa thì ông ấy càng hoang mang hơn, còn bạn thì càng cảm thấy ổng cố chấp hơn. Bạn chỉ có thể chấm dứt sự hoang mang này khi nào bạn thực sự nói về cái cảm giác sun sun mà thôi.
Ở đây cũng thế. Bạn có thể đưa ra đủ loại lý do rất chính đáng, nhưng sẽ không bao giờ thuyết phục được họ với cách thuyết phục như hiện nay. Không phải là họ tìm mọi cách để có sự chú ý, mà là họ không hiểu tại sao lại sai. Cái sun sun ở đây chính là cái ý “viết không dấu, viết ngắn nhất”, và bạn phải ghi tâm khắc cốt điều đó trong từng lập luận của mình thì mới có thể đưa ra được một câu trả lời thuyết phục.
Cũng không khó để chứng minh ý này. Cứ cho các bài phản biện vào máy thống kê, tôi khá chắc tần suất các từ như “ký âm”, “khó nhớ” chiếm chủ đạo, trong khi “không dấu”, “ngắn nhất” thì lại rất thấp. Chỉ khi nào có một bài phản biện có tỉ lệ ngược lại mới có thể làm thỏa mãn họ.
Hơn nữa, như trong bài Bản ngã là gì nếu không phải là sự chú ý?, tôi có nói:
Tôi nghĩ nói rằng một người có cái tôi giống như bắt họ phải nhận một tội lỗi không biết từ đâu chui ra, một tội lỗi họ đã rất cố gắng để không phạm phải, một tội lỗi ngay cả quan tòa cũng phạm phải mà còn kết án ai, và một tội lỗi lỡ phạm vào rồi thì cũng không ai biết cách nào để khắc phục hậu quả vậy.
Các chuyên gia ở đây chính là các quan tòa. Và những quan tòa này cũng phạm phải tội lỗi đó mà còn kết án ai.
Xem thêm:
Các tác giả thiếu những phép đo để kiểm nghiệm giả thuyết của mình. Có thể đúng là bộ gõ của họ là nhanh hơn, và những gì họ nói là ưu việt là thực chứng trong trải nghiệm sử dụng của họ, nhưng với một người chưa biết gì về nó thì chỉ là giả thuyết mà thôi, và chưa có một bằng chứng cụ thể nào ngoài việc nó có ngắn hơn cách gõ Telex một chút.
Để công trình này được xem như có tính khoa học, nó ít nhất phải đưa ra được những kết luận có tính kiểm sai (falsifiability). Nó có nghĩa rằng là bất kỳ một lập luận nào, dù nghe có hợp lí đến đâu, mà không thể bị phủ nhận được bằng thực tiễn thì đều vô nghĩa. Ví dụ, câu “mặt trời mọc ở hướng đông” là một câu có thể kiểm sai, vì chỉ cần một lần mặt trời mọc ở hướng tây thôi thì câu đó bị phủ nhận, và toàn bộ tri thức dựa trên câu nói đó sẽ bị sụp đổ không thương tiếc. Còn với câu như “tất cả mọi thứ đều do duyên hợp thành” thì không thể kiểm sai được, vì không có cách gì kiểm tra sự sai của nó. Những câu như vậy không phải là đối tượng để khoa học quan tâm.
Và để có thể xây dựng được những mệnh đề có tính kiểm sai, thì cần phải tuân theo một quy trình gọi là phương pháp khoa học. Những bước đó là: nêu giả thuyết, tiến hành thí nghiệm, phân tích kết quả. Sau khi giả thuyết đã được sàng lọc thì kết luận phải có tính tiên đoán và kiểm sai. Ngoài ra, khi nghiên cứu còn phải tham khảo những nghiên cứu trước đó của những người đi trước. Nói như Newton là “đứng trên vai những người khổng lồ”.
Cho tới thời điểm này (17/4/2020), tôi chỉ thấy một bảng khảo sát duy nhất của tác giả Phúc Lai trong bài viết: Người lang thang cuối cùng (Phúc Lai): “Chữ Việt Nam song song 4.0” – tán thành hay phản đối?. Ngoài ra tôi không có một thông tin nào khác để đảm bảo các kết luận của tác giả có tính khoa học.
Một số câu hỏi mà tôi nghĩ sẽ làm những lập luận của các tác giả trở nên thuyết phục hơn:
- Có những ngành nghề nào có nhu cầu sử dụng tiếng Việt không dấu?
- Mức độ hài lòng của những người mới tập bộ chữ này là thế nào?
- Tốc độ gõ phím có đủ nhanh hơn để người dùng muốn dành thời gian để ưu tiên tâm trí cho việc học nó, khi mà họ còn bao nhiêu thứ quan trọng hơn phải làm?
Suy nghĩ của tôi trước những nhược điểm của nó
Tác giả Đặng Minh Tuấn có viết:
Quá rắc rối, rối rắm, quá nhiều quy tắc cho những điều bất quy tắc: CVNSS4.0 vì không có tính đơn trị nên rắc rối và nhập nhằng trong ký hiệu, lúc ký hiệu có ý nghĩa này, lúc khác lại ý nghĩa khác tùy vào các trường hợp, tùy vị trí trong từ, tùy theo đi với chữ nào, buộc người dùng phải nhớ nhiều quy tắc và phải phân tích trong đầu trong khi gõ. Trong khi kiểu gõ Telex hay VNI thì chỉ cần 8 quy tắc đơn giản (5 cho dấu thanh, 3 cho các dấu mũ, trăng và đ) thì CVNSS4.0 cần đến 52 quy tắc, trong đó có nhiều quy tắc khá khó nhớ, buộc người dùng phải xử lý một thuật toán if-then khá lớn, tóm lại CVNSS4.0 khó nhớ, buộc tốn nhiều tài nguyên của trí não khi phải phân tích các trường hợp if-then…
Trên quan điểm của tâm lý học nhận thức thì điều này là sai. Ví dụ như chữ “cats” trong tiếng Anh, thì ta không có hàm if-then trong não theo kiểu “cat” + số nhiều → “cats”, mà thực sự ta lưu “cats” như thể nó là một từ độc lập với “cat”. Các ngôn ngữ có kiểu biến hình morpheme khác, không chỉ ở số nhiều/số ít, mà còn có là giới tính, quá khứ/tương lai, chủ động/bị động, v.v…. tổ hợp ra có thể tới gần chục biến thể từ một gốc từ, thì ta cũng nhớ cho bằng hết, chứ không có xử lý if-then. Tương tự, tôi cũng rất hoài nghi lập luận này: “nếu không dùng các kỹ thuật thống kê và AI để dự đoán cả từ thì với một bộ luật gõ đơn giản người sử dụng có thể gõ với tốc độ rất nhanh (do não không phải xử lý thuật toán gõ tắt, if-then).”
Anh Tuấn là dân công nghệ, vậy tôi có thể đưa ra một câu hỏi minh họa: phần mềm Vim hẳn là rất ít quy tắc? Các lệnh Linux hẳn là đến với anh rất straightforward và anh không cần phải google lần nào? Theo tôi, loại chữ này với chữ quốc ngữ giống như giữa Vim và Word, giữa giao diện dòng lệnh và giao diện đồ họa. Quan trọng là người học có cảm thấy cần phải học hay không mà thôi.
Với những hiểu biết của tôi về tâm lý học nhận thức, tôi xin được mạnh dạn nói rằng: dù là 100 quy tắc thì nó cũng như 3 quy tắc thôi. Hơn nữa, các tác giả cũng khẳng định là chỉ mất 3 buổi là xong. Không nên chỉ vì đếm số quy tắc mà phủ nhận bằng chứng thực tiễn của những người đã từng học bộ chữ này.
Nhiều người phản biện cho rằng nếu muốn gõ nhanh thì vẫn có các công cụ hỗ trợ, như bảng gõ tắt (vd: đánh hai ký tự vn sẽ bung ra Việt Nam), hay sử dụng máy học để đoán chữ tiếp khi đang đánh. Tuy nhiên đâu có lý do gì để không sử dụng những công cụ đó cho bộ gõ/bộ chữ này?
Nhân tiện, nếu ai có nhu cầu gõ tắt nhiều thì có thể sử dụng một chương trình dành riêng cho gõ tắt, như PhraseExpress hoặc AutoHotKey. Tôi thì dùng AutoHotKey vì ngoài việc gõ tắt ra nó còn làm được nhiều thứ lớn lao hơn :)). Xem thêm: Các phần mềm hữu ích
Đã có vô số đề xuất cải cách chữ viết dựa trên những bất cập về mặt ngôn ngữ học có lẽ là hai năm rõ mười của chữ quốc ngữ, tuy nhiên chúng đều thất bại. Tôi nghĩ bài học đã quá rõ ràng: mọi cải tiến chữ viết mới buộc phải dung hợp được những yếu tố phi ngôn ngữ học vào trong nó. Những yếu tố đó phải được xuất hiện ngay từ những dòng đầu tiên của bản thảo cải tiến, là động lực dẫn dắt, là giá trị cốt lõi, là thông điệp chủ đạo, song song với các các nhu cầu ngôn ngữ học khác. Đó là hy vọng, là con đường cho những ai muốn triệt để thay đổi những bất cập của chữ quốc ngữ.
Vì dự án CVNSS này là một nỗ lực cải cách chữ viết không dựa trên một lập luận ngôn ngữ học nào, mà dựa trên những mong muốn rất phi ngôn ngữ học (viết không dấu và ngắn nhất bằng mọi giá), nên hóa ra nó lại có thể là một gợi ý quan trọng cho các dự án cải cách chữ viết sau này. Với tôi, nó gợi ý một số yếu tố phi ngôn ngữ học như sau:
Những lý do phi ngôn ngữ học được gợi ý từ dự án CVNSS
Nhiều người phản biện rằng với sự phát triển của tin học, ta đã có đủ khả năng để gõ tiếng Việt có dấu một cách tiện lợi, không cần phải có thêm cái nào khác. Vậy ta có thể hỏi ngược lại họ: họ đang dùng bộ gõ VNI hay Telex, và tại sao?
Chúng ta hãy xem qua sơ đồ bố trí các phím gõ dấu của VNI và Telex:
Các phím dấu ở bộ gõ VNI 
Các phím dấu ở bộ gõ Telex
Ta có thể thấy, tất cả các phím gõ dấu của VNI đã bị đẩy lên hàng phím số. Còn các phím như w, f, j, z nằm rải rác trong khu phím cơ sở (nơi các ngón tay được để lên bàn phím một cách tự nhiên nhất) thì lại bị bỏ phí. Điều này gây ra sự lãng phí lớn về hiệu suất gõ phím. Cách gõ Telex giải quyết được vấn đề của VNI. Tương tự, cũng không có gì đảm bảo cách gõ Telex là cách gõ tối ưu nhất.
Dự án Chữ Việt Nhanh ước tính giảm được 40% thời gian gõ. Với những người có các cơn đau liên quan đến máy tính (bệnh RSI) thì 40% là rất nhiều. Một giờ gõ phím liên tục sẽ chỉ còn 40 phút, 5 giờ gõ phím liên tục chỉ còn 3 giờ, v.v. Tất nhiên con số 40% này cần được xác minh thêm, và ngay cả như vậy, hiệu quả của nó với việc giảm thiểu các vấn đề về RSI cũng cần được khảo sát kỹ.
Hiện nay có một số đề xuất sử dụng cách viết dính liền giữa các tiếng trong một từ. Ví dụ như thay vì viết là “quả cầu”, thì viết là “quảcầu” (không có dấu cách). Chi tiết thế nào tôi không rõ. Nhưng cơ bản là trên phương diện ngôn ngữ học thì như vậy chuẩn xác hơn.
Trên máy tính thì ta có thể tắt chức năng kiểm tra chính tả để viết dính liền (và điều này rất bất tiện khi thỉnh thoảng cần viết vài từ tiếng Anh), nhưng trên điện thoại thì mặc định là được bật. Để viết được ta phải làm như sau:
- Viết chữ quả
- Bấm dấu cách
- Viết chữ cầu
- Quay về vị trí có dấu cách
- Xóa dấu cách
- Quay lại vị trí hiện tại
Sự bất tiện này không chỉ nằm ở việc mất công thao tác, mà còn ở chỗ nó phá mạch tư duy. Có thể một cách gõ phím mới sẽ giúp giải quyết tình trạng này, góp phần lan rộng mục tiêu này.
Xem thêm: Tiếng nước tôi: Từ đơn-Từ kép
Không phải lúc nào ta cũng có thể dùng tiếng Việt có dấu. Trong một số trường hợp bắt buộc phải sử dụng tiếng Việt không dấu (như khi viết code máy tính, hoặc viết tên riêng cho người nước ngoài đọc), hoặc khi bộ gõ của bạn bị xung đột với phần mềm khác và dot nhien ban phai go khong dau, ban se thay ich loi cua cach dung nay. Luc nay nhung nham lan khong dang co cua tieng Viet khong dau se khong con nua (vi du: nguoi vo dam dang). Dung cach go nay thi di dau ban cung co the dung tieng Viet ma khong phai cai them bat ky chuong trinh nao.
Tên miền của website bạn đang đọc là Quảcầu.com. Không phải Quacau.com. Tôi muốn dùng tên miền có dấu, bởi vì chỉ có dấu mới thể hiện được hết thông điệp không thỏa hiệp với những thứ nửa vời. Tôi không muốn dùng tiếng Việt không dấu rồi bị đọc thành Quacầu.com, hay Quảcau.com. Nhưng nếu đăng ký tên miền tiếng Việt có dấu, thì khi chia sẻ trên Facebook thì nó sẽ bị hiển thị thành xn--qucu-hr5aza.com. Chán :-<
Tại sao chữ trên Facebook note lại không hiển thị chính xác?
Thường là để giải quyết vấn đề gõ một kiểu, lưu một kiểu và tìm một kiểu, các trang web người ta làm một động tác là sanitize (dọn dẹp) và normalize (chuẩn hóa) các ngôn ngữ trước khi lưu. Miễn là người ta normalize tất cả ra một kiểu thì sẽ giải quyết được vấn đề tìm kiếm.
Phỏng đoán: Ở Facebook notes mình nghĩ người ta normalize tất cả ra tiếng Việt “ê+`” (thay vì “ề”). Với người hiểu tiếng Việt và ở Việt Nam thì không ai làm thế – vì lưu ở dạng “ê+`” làm cho các việc như xử lý giãn dòng **cực kỳ** khó. Bây giờ codepoint (tức là số chỗ để lưu) không thiếu mà phải đi làm động tác đó. Và vấn đề bây giờ là ở Facebook chưa có ai xắn tay áo lên sửa. Muốn sửa thì phải:
1, Hiểu vấn đề và biết cách giải quyết vấn đề.
2, Đủ pissed off để nói tôi sẽ giải quyết vấn đề đó.
3, Có đủ thời gian rỗi để code một giải pháp (bao gồm sửa lại những gì đã làm trong quá khứ).
4, Đủ sức thuyết phục nhà quản lý là giải pháp của mình tốt.
Để có được số (2) và một phần số (1) thì thường phải là người Việt – Việt thật dùng tiếng Việt chứ không phải Mỹ gốc Việt, bởi họ sẽ không biết những thứ ngóc ngách như vậy. Số người Việt làm việc ở Facebook không ít, nhưng mình đoán là vẫn chưa đủ lớn để làm những việc kiểu như vậy. Cũng như ngày xưa Yahoo 360 cũng không xử lý được tiếng Việt tốt.
Số (3) và số (4) mất rất nhiều thời gian.
Thường các công ty như Facebook họ cũng chỉ có một cái code repository khổng lồ thôi, nên ai là kỹ sư thì có thời gian rỗi muốn làm ở mảng nào thì làm. Thường họ không bắt ép không được động đến code không do mình phụ trách. Nhưng ngược lại, giải quyết ngôn ngữ là vấn đề cực kỳ nhức đầu, nhất là một nơi có hàng tỷ người dùng và phải hỗ trợ hàng trăm ngôn ngữ hoặc hơn cùng một lúc như Facebook. Để đưa ra giải pháp sửa cho một ngôn ngữ thì dễ nhưng đảm bảo giải pháp của mình không làm hỏng bất cứ ngôn ngữ nào khác thì việc đó vô cùng vô cùng nhiêu khê vất vả. Mà một khi nó chỉ là thứ bực mình thôi thì nhiều người biết cũng tặc lưỡi cho qua.
Kết
Tôi nghĩ đúng là những cải cách ngôn ngữ mới nên được giới thiệu thông qua một bộ gõ mới. Nó sẽ thuyết phục được những người muốn dùng nó, mà người chưa biết gì về nó vẫn không gặp khó khăn trong giao tiếp. Như vậy sẽ tránh gây sốc cho cộng đồng.
Các tác giả nên tránh nói về sự ưu việt của nó, mà tìm cách chứng minh rằng nó thật sự rất ưu thế so với cách gõ Telex, và thật sự là có một cộng đồng người đang khổ sở vì phải dùng tiếng Việt không dấu. Trước những bằng chứng không thể chối cãi, tự mọi người sẽ thấy nó ưu việt mà các tác giả không cần phải nói.
Các tác giả của các chữ viết cải tiến nếu muốn quảng bá thêm loại chữ viết này có thể xác định đây là một dự án thay đổi nhận thức xã hội. Có thể các bài giảng của Trung tâm cộng đồng LIN sẽ giúp xây dựng một kế hoạch chiến lược, kế hoạch hành động, và kế hoạch truyền thông hiệu quả, hướng đến những người xem việc sử dụng loại chữ này là cấp bách.
Thông tin người viết bài
Tôi tên thật là Nhật, tốt nghiệp ngành vật lý lý thuyết trường KHTN TPHCM (2010-2014). Từ lúc tốt nghiệp đến nay thì tôi tìm hiểu nhiều lĩnh vực để biết chính xác con đường nghiên cứu mình muốn đi. Nay thì mọi thứ đã rõ ràng, nhưng tôi lại muốn ứng dụng những gì mình tìm hiểu được để giải quyết các ngộ nhận và định kiến trong xã hội. Hiện tại thì tôi tự xem mình là nhà hoạt động xã hội thông qua dự án Quả Cầu, nhưng xong dự án này thì tôi sẽ đi tiếp con đường học thuật. Đề tài tôi muốn tìm hiểu là bản chất của góc nhìn. Người ta thường nói “luôn giữ cho góc nhìn của mình luôn tươi mới”, “nhìn vấn đề bằng nhiều góc nhìn khác nhau”, “đặt mình vào góc nhìn của người khác”, nhưng góc nhìn bản chất là gì thì vẫn còn mơ hồ. Chính vì mơ hồ như vậy, nên mới có chuyện nói thì dễ làm mới khó. Nghiên cứu của tôi tìm cách trả lời những câu hỏi như:
- Bản chất của góc nhìn là gì?
- Như thế nào thì gọi là có góc nhìn mới?
- Bản chất của việc đặt mình vào góc nhìn của người khác là gì?
- Tại sao hai người luôn bị bất đồng dù cả hai đều có ý tốt cho nhau?
- v.v.
Câu chốt của nó là:
Lật lại giả định ngầm = biến đổi nghĩa của từ = thay đổi góc nhìn
Một điều tình cờ là cách đây một tháng GS Hồ Hải Thụy (thầy của GS Nguyễn Văn Hiệp, viện trưởng Viện Ngôn ngữ học) có ghé thăm web của tôi và donate $50, với lời nhắn là “Tôi thấy ông làm được nhiều việc có ích thì ủng hộ để động viên”.
Một số link khác cho ai có quan tâm:
5 thoughts on “Một số suy nghĩ từ dự án Chữ VN Song Song”