The difference between the almost right word and the right word is really a large matter – ’tis the difference between the lightning-bug and the lightning.
— Mark Twain
Thực ra trong rất nhiều trường hợp, thứ cản trở ta có được từ khoá không hẳn là ở việc không biết phải bắt đầu tìm hiểu ở đâu, mà ở việc không có thời gian tìm hiểu. Mỗi một thắc mắc đều làm tăng thêm khối lượng nhận thức mà chúng ta có trong tâm trí, qua đó làm phân tán sự tập trung của ta khỏi thứ mà ta định làm. Có những câu hỏi ta rất muốn có câu trả lời nhưng mãi mà vẫn chưa đi google. Sẽ thật tốt nếu như bạn có ngay một người am hiểu về lĩnh vực đó và sẵn sàng trả lời cho bạn. Nhưng nếu bạn không có ai am hiểu lĩnh vực quanh mình, hoặc bạn không muốn làm phiền họ nên không muốn hỏi họ, hoặc họ cũng không biết câu trả lời, thì lúc này câu hỏi “Làm sao để tìm được thứ ta cần khi ta không biết từ khoá chính xác của nó” sẽ trở thành:
Nội dung
Nếu tôi phải tự tìm hiểu một mình, thì đâu là nơi dễ gặp được từ khoá cần tìm nhất?
Các gợi ý được sắp xếp theo mức độ dễ dàng.
Máy tìm kiếm
Nhược điểm của việc này là không ít chủ đề bị tấn công bởi SEO rác. Có thể giảm thiểu điều này bằng việc ẩn kết quả tìm kiếm rác trên Google, tuy nhiên cũng chỉ hạn chế được phần nào. Hơn nữa, kể cả khi không bị SEO rác, thì cũng có khả năng Tác giả của một bài viết không bao giờ vét cạn được mọi từ khoá mà người đọc có thể sẽ nhập vào máy tìm kiếm để được gợi ý tới bài viết đó.
Các công cụ tổng hợp và liệt kê khái niệm
- Globe Explorer: tự động liệt kê các khái niệm liên quan và phân loại chúng
- Không gian vector từ của Google
- Từ điển các từ đồng nghĩa, gần nghĩa (synonyms)
ChatGPT hay Gemini thực ra cũng nằm trong nhóm này, nhưng có lẽ chúng không hiệu quả bằng các công cụ trên trong nhiệm vụ này.
Các cộng đồng liên quan
Diễn đàn chuyên về hỏi đáp Stack Exchange có cơ chế bầu chọn theo tập thể, giúp đưa thông tin hữu ích nhất lên cao. Quora cũng là một diễn đàn hỏi đáp có cơ chế bầu chọn theo tập thể, nhưng có vẻ nó thiên về nghe những câu chuyện từ những người có uy tín hơn. Với những câu hỏi để tìm từ khoá thì bạn không có nhiều không gian để giải thích vấn đề, và cũng dễ gặp tình trạng câu trả lời chỉ chung chung. Nếu muốn có những cuộc thảo luận mở thì mình thấy Reddit tốt hơn.
Nếu cần nơi tổng hợp tiếng Việt thì mình có tổng hợp 500 nhóm Facebook hay. Mục đích của danh sách này chủ yếu để seeding, không phải để tìm từ khoá, nhưng phần học thuật thì cũng có thể hữu ích cho bạn. Phần đó bây giờ cũng phải cập nhật lại.
Nếu dành thời gian để viết những gì bạn đã thử mà không được thì câu hỏi của bạn sẽ trở nên hấp dẫn hơn, tạo được nhiều tương tác hơn.
Các hệ thống tri thức cộng đồng
- Phần mục lục của List of lists of lists
- Các kho kiến thức. Với tiếng Việt thì có trang giới thiệu về đối ⊷ thoại.
Xem thêm:: Sự khác biệt của bản đồ tri thức với các hình thức khác trong việc dẫn một người đến thứ họ cần nhất
Các nghiên cứu tổng quan, sách nhập môn, bài giảng đại học
Hết cách rồi, phải lao đầu vào nghiên cứu thật kỹ thôi.
- Lên YouTube kiếm playlist
- Tìm trên Google Scholars bằng truy vấn
[chủ đề] literature review - Lên LibGen tải sách
Xem thêm:: Tinh túy của một cuốn sách chính là mục lục của nó
Liệu đây đã là cách hiệu quả nhất chưa?
Quay trở lại câu hỏi ban đầu:
Làm sao để tìm được thứ ta cần khi ta không biết từ khoá chính xác của nó?
Như có đề cập ở đầu bài, trong rất nhiều trường hợp, thứ cản trở ta có được từ khoá không hẳn là ở việc không biết phải bắt đầu tìm hiểu ở đâu, mà ở việc không có thời gian tìm hiểu. Cho nên, giải pháp tốt nhất cho vấn đề ban đầu không phải là hỏi xem “Nếu tôi phải tự tìm hiểu một mình, thì đâu là nơi có tôi dễ gặp được từ khoá cần tìm nhất?”, mà là:
Làm sao để tôi có thể luôn tìm được người sẵn sàng chia sẻ hiểu biết của mình với chi phí chấp nhận được?
Điều này quay về ý tưởng Tổ chức các buổi chia sẻ kỹ năng miễn phí với nhau.
Trong trường hợp vẫn phải tự tìm hiểu một mình, thì câu hỏi ban đầu thực chất là câu hỏi:
Từ khoá nào sẽ giúp tôi đi tìm từ khoá tôi chưa biết một cách hiệu quả?
Ban đầu mình nghĩ từ khoá đó là Chiến lược tìm kiếm (Search strategy), là một chủ đề nằm trong ngành Khoa học thông tin. Nhưng sau đó mình nhận ra nó thiên về việc tìm kiếm tài liệu liên quan, vốn là phần đã được nói ở trên, hơn là đưa ra những lập luận để có một kết luận rằng liệu những gì đã nói ở trên là đã vét cạn mọi cách hiệu quả nhất chưa. Dù sao thì mình cũng chưa tìm hiểu sâu về nó nên cũng có thể kết luận sai.
Mình nghĩ câu hỏi ban đầu là một chủ đề trong công cụ nghĩ. Và theo mình hiểu thì hiện tại cũng chỉ là chịu khó lần mò để xem người ta bàn thế nào, rồi đọc trong đống họ bàn để biết được từ khóa thôi. Rốt cuộc thì tất cả những gì bạn có từ bên ngoài là gợi ý, và bạn phải tự đánh giá xem gợi ý đó có giải quyết khúc mắc của bạn hay không. Hên thì thỏa mãn hết còn xui thì bạn cũng chỉ có thể cảm ơn sự giúp đỡ của họ rồi phải tự đi tiếp. Xếp hạng của Google hay câu trả lời của chuyên gia hay người có kinh nghiệm cũng chỉ là gợi ý mà thôi. Chứ bạn nghĩ với những nhà nghiên cứu thì khi họ đang đứng ở biên giới tri thức thì làm gì có cái khái niệm có sẵn nào trả lời cho họ được. Họ chính là những người tạo ra khái niệm cho những người như chúng ta xài. Thì về bản chất mình cũng đang làm công việc giống như họ thôi, chỉ là đi sau họ thôi. Bộ công cụ họ sử dụng để tạo ra khái niệm mới cũng là bộ công cụ bạn dùng để đi tìm khái niệm họ đã tạo ra.
Lĩnh vực nghiên cứu về môi trường nghĩ này cũng chỉ mới được để ý nhiều gần đây. Mình nghĩ hiện tại lĩnh vực này cũng chưa có câu trả lời tốt nhất cho bạn. Và có thể nó sẽ cùng giống như nhiều lĩnh vực khác, nghiên cứu được một hồi thì cũng lại gặp ngõ cụt? Có thể lý do cho ngõ cụt đó là vì vướng phải những câu hỏi chưa ai trả lời được của khoa học nhận thức và triết học tinh thần? Ngõ cụt là lý do của chính nó?
Hoặc cũng có thể có câu trả lời rồi mà mình chưa biết. Nếu vậy thì là mình cũng đang không biết từ khóa của nó để mà tìm.
Đọc thêm
Khi một người đã chịu nhiều nỗi đau đến mức một ngày họ bàng hoàng kết luận rằng họ không còn khả năng để hy vọng thêm một lần nào nữa rồi, thì toàn bộ thế giới xung quanh họ sẽ rùng rùng biến đổi. Một khi họ đã học được rằng mình hoàn toàn bất lực để thay đổi tình hình, thì kèm theo đó họ cũng sẽ có những niềm tin mới để hợp lý hóa sự cam phận của mình. Những niềm tin mới này - tuy gây hại - nhưng lại rất logic, khiến cho họ không những không có động lực để thay đổi, mà còn có động lực để không thay đổi.
Đã có hằng hà sa số những bài viết giải thích những ngộ nhận phổ biến, và cũng đã có hằng hà sa số những dự án thay đổi nhận thức cộng đồng. Nhưng cuộc sống đã cho họ quá đủ trải nghiệm rồi nên họ mới thành ra như thế. Giờ muốn họ thực sự suy nghĩ điều ngược lại thì cần cho họ một sự trải nghiệm mới nhiều gấp đôi, gấp ba. Nên nếu chỉ dừng ở việc hy vọng cái hiểu đúng sẽ đủ khả năng cạnh tranh với cái hiểu sai, còn bản thân những thứ đang dung dưỡng cái sai thì không bị đả động đến, thì chỉ là chữa phần ngọn chứ không phải phần gốc.
Nhưng liệu ai sẽ là người đem lại trải nghiệm nhiều gấp đôi, gấp ba cho họ, khi xã hội vẫn hằng ngày có những ví dụ để tiếp tục khẳng định niềm tin tiêu cực đấy? Tại sao lại phải trông chờ vào những thứ ngẫu nhiên, khi ta hoàn toàn có thể tạo ra môi trường phù hợp cho họ? Và nếu không ta thì ai, khi ta mới là người hiểu rõ họ nhất và nhiều động lực nhất để giúp họ?
Nếu trong tâm trí bạn cũng có một người mà bạn rất muốn giúp họ thay đổi nhưng cảm thấy bế tắc, chúng tôi muốn mời bạn gia nhập Mạng lưới người thân, bạn bè của người có niềm tin tiêu cực để phối hợp cùng những người bạn khác. Đây là các hoạt động của nhóm:
Hỗ trợ 1-1 cho thành viên
Thảo luận các kiến thức liên quan đến sự tác động
Thành lập một cơ sở dữ liệu những người có tiềm năng và sẵn sàng trợ giúp nhau tác động đến cá nhân và cộng đồng người có niềm tin tiêu cực