Đây là những gì tôi hiểu sau khi đọc xong phần mở đầu cuốn sách Vô vi như là một ẩn dụ tri nhận và lý tưởng tinh thần thời Chiến Quốc. Tác giả là Edward Slingerland.
Trước tiên là bàn về cách dịch chữ “vô vi” (wuwei) sang tiếng Anh. Nó thường được dịch là “non-action” hoặc “non-doing”, nhưng tác giả cho rằng dịch chính xác hơn phải là “effortless action” hoặc “effortless doing”. Nếu không sẽ dẫn đến những hiểu lầm nhất định. (Tôi cũng có bàn về điều này trong bài Khi đạo sĩ gặp rối loạn tâm lý.)
Có 2 trường phái để đạt tới vô vi: TRY NOT to try và TRY not to try. Trường phái thứ nhất là self-cultivation internalism, chủ trương chúng ta đã có đủ mọi nguyên liệu để vô vi rồi, tất cả những gì cần làm là để cho cái tiềm năng này được tự bộc lộ. Trường phái thứ hai là self-cultivation externalism, chủ trương ta không có đủ nguyên liệu cho vô vi, và ta cần rèn luyện để đạt được nó. Trường phái 1 chính là Đạo gia, còn trường phái 2 chính là Nho gia.
Tác giả nhận định: không có chữ vô vi không có nghĩa là không nói về vô vi. Sẽ thật sai lầm nếu chỉ hiểu văn bản theo từ khóa (kiểu như bấm ctrl+F tìm trong database của Khổng Tử xem có từ “vô vi” không, nếu không thì kết luận là Khổng Tử không nói về nó.)
Nhưng nếu Nho gia không nói gì về “vô vi”, thì làm sao có thể nói họ lại nói về vô vi? Thế thì có khác gì nhét chữ vào mồm họ? Vì bản thân từ “vô vi” có nhiều cách diễn đạt khác nhau, và tuy Nho gia không nói gì về bản thân từ đó, nhưng lại làm những điều để đạt được những cách hiểu ngầm đó. Ví dụ như khái niệm A trong các trường hợp cụ thể sẽ có các cách hiểu là b, c, d, thì nếu một người đang nói về về b, c, d, ta có thể nói là họ đang ngầm nói về A (hoặc nói về A một cách vô thức). Đây chính là chỗ tác giả dùng lý thuyết về ẩn dụ tri nhận để chứng minh, và cũng là nội dung của cả cuốn sách.
(Đoạn cuối có sự suy diễn thêm của tôi, vì đọc cũng không chắc lắm. Nhưng đoán thì là vậy.)
Giới thiệu về Slingerland
Ông nhận bằng cử nhân ngành Ngôn ngữ châu Á (Trung Quốc) tại Stanford, bằng thạc sĩ ngành Ngôn ngữ Đông Á (Trung Quốc cổ) tại UC Berkeley, và bằng tiến sĩ ngành Tôn giáo học tại Stanford.
Chuyên môn của ông bao gồm về thời các tư tưởng thời Chiến Quốc (TK 5 – TK 3 TCN), nghiên cứu tôn giáo (tôn giáo so sánh, khoa học nhận thức và phát triển của tôn giáo), ngôn ngữ học tri nhận (lý thuyết trộn và ẩn dụ tri nhận), luân lý học (đức hạnh – virtue ethics, tâm lý học đạo đức – moral psychology), tâm lý học tiến hóa, mối liên hệ giữa các ngành nhân văn và khoa học tự nhiên, và tiếng Trung cổ.
Bạn cũng có thể xem bài nói chuyện ở TEDx của ông giới thiệu về vô vi, về sự tự phát, và một trò chơi xem ai vô vi hơn ai (thật!).
Giúp nhau thoát nợ
Khi một người cần vay nhiều thì sẽ có 2 nguồn để vay:
- Từ bạn bè, người thân
- Từ các dịch vụ cho vay tín chấp, bất kể đó là vì lợi nhuận hay phi lợi nhuận
Nhưng:
- Vay từ bạn bè, người thân thì khó mở lời, mà nếu đã mở lời thì cũng có vô số lý do để họ từ chối. Có những người dù có tiền và cũng quan tâm bạn bè nhưng vẫn quan niệm rằng "Không cho vay thì mất bạn. Cho vay rồi còn mất nhanh hơn"
- Vay dịch vụ thì có thể không đủ điều kiện để được vay, hoặc lãi quá cao, hoặc hạn mức không đủ để xử lý vấn đề
Ai cũng biết giải pháp cho chuyện này là góp gió thành bão, nhiều người cùng tham gia hỗ trợ họ. Một trong những cách thường gặp là gây quỹ cộng đồng, như mở tài khoản trên Thiennguyen.app hay GoFundMe rồi vận động mọi người tham gia, chia sẻ. Nhưng giải pháp này có những vấn đề, ở cả phía cá nhân người cho tiền cũng như ở mô hình. Với người cho tiền, dù sự giúp đỡ người khác làm con người cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa, việc mất tiền vẫn làm cho tâm lý của họ bị đau. Với mô hình, nó không chú trọng vào việc xây dựng cộng đồng hay thay đổi hệ thống, mà chỉ dừng ở mức từ thiện.
Song song với việc xây dựng các hình thức kinh tế thay thế phi tư bản, một giải pháp cho tình trạng này là thành lập một quỹ vi mô với mục đích giúp đỡ nhau hơn là kiếm tiền, nhưng vẫn đem lại lợi ích hợp lý cho người cho vay. Nếu bạn đã từng cho bạn bè mình mượn tiền và muốn chuyện này được giải quyết triệt để hơn, bạn có thể cân nhắc tham gia quỹ.