Nội dung
Đã có những tổ chức cụ thể nào áp dụng mô hình này?
Wikipedia, Bitcoin và Al Queda có lẽ là những cái tên được nhiều người biết đến nhất.
Loại tổ chức mà những chuyên gia luôn mong muốn phát triển nó nhất chính là các mạng lưới và các hệ sinh thái.
Loại tổ chức mà ai cũng sống ở trong nó mà không nhận ra mình đang sống trong nó chính là các cộng đồng dân cư như là chung cư, thị xã, thành phố.
Loại tổ chức ai cũng sử dụng hằng ngày đó là các mạng xã hội như Facebook, YouTube hoặc các nền tảng giao dịch hoặc chia sẻ như Grab, Shopee, Airbnb.
Tên chính xác của loại hình tổ chức này là gì
Trong khoa học phức hợp thì đây được gọi là loại tổ chức phi tuyến tính. Trong triết học của Deleuze và Guattari thì nó được gọi là rhizome.
Ngoài ra, trong những ngành nghề khác nhau thì nó cũng có thể xem là gần giống với những tên gọi sau:
- Trong công tác xã hội: nhóm đồng đẳng
- Trong quản lý tổ chức: sociocracy
- Trong kinh tế học xã hội: commons-based peer production
Tại sao các công ty, tập đoàn lớn không áp dụng nó?
Có thể có những lý do sau:
- Họ không biết về mô hình này
- Thói quen khó thay đổi, trải nghiệm sống chưa đủ để họ cảm thấy nó khả thi
- Ta không biết là họ có áp dụng nó
Để bắt đầu tìm hiểu về nó bạn có thể xem những khoá học miễn phí trên YouTube của Systems Innovation. Đây là một ví dụ:
Mô hình này có dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm không?
Để trả lời được câu hỏi này trước hết ta cần trả lời được câu hỏi: Khi nào thì một người có động lực làm việc?
Cuốn sách Động lực (Drive) của Daniel Pink sẽ cho ta câu trả lời này. Một người sẽ có động lực nội sinh khi:
- Họ được tự quyết định việc mình sẽ làm (autonomy)
- Càng làm họ càng thấy mình tiến bộ và thành thạo hơn (mastery)
- Công việc đang tạo nên một điều gì đó có ý nghĩa cho một điều lớn lao hơn (meaningful)
Vậy, khi đáp ứng được những nhu cầu này, thì họ sẽ có động lực để làm. Khi nhu cầu không được đáp ứng thì họ sẽ đùn đẩy trách nhiệm. Khi đã có động lực để làm rồi thì họ sẽ tự động làm mà không đợi ai nhắc. Mấu chốt ở đây là tập thể phải luôn đáp ứng được nhu cầu của họ.
Không phải lúc nào tập thể cũng đáp ứng được nhu cầu của cá nhân
Nếu đó là những công việc chỉ có tác dụng kiếm tiền chứ không có ý nghĩa lớn lao nào, thì mô hình tổ chức không phân cấp này không phù hợp cho việc này. Mô hình phân cấp như cũ có lẽ vẫn hiệu quả hơn trong việc này.
Nếu công việc đó có ý nghĩa, nhưng lặp đi lặp lại – người chưa từng làm thì có thể thấy nó thú vị, muốn thử sức, muốn trải nghiệm, nhưng sau đó thì nó chán ngắt – thì hãy chấp nhận cho họ làm những việc khác. Nếu không ai nhận làm những việc này, thì công việc sẽ bị dồn ứ, cho đến khi nào có một người bực mình quá chịu không nổi và sẽ nói “tôi sẽ làm công việc này”, và trở thành thành viên nòng cốt cho nhiệm vụ đó. Họ làm không phải vì họ phải sống trong trách nhiệm, mà bởi vì tự bản thân kết quả công việc đem lại ý nghĩa cho họ.
Hơn nữa, sống cùng với nhau, hỗ trợ nhau dường như là đam mê bất tận của loài người. Chính vì như vậy, nên ta không bao giờ sợ sự thiếu trách nhiệm. Khi bạn cảm thấy gắn bó với một tập thể, thì bạn cũng sẽ có xu hướng ưu tiên nhu cầu của tập thể lên trước.
Có những công việc đòi hỏi sự cam kết, nếu rút ra giữa chừng thì sẽ ảnh hưởng tới những người ở lại
Vậy thì sẽ quay lại mô hình phân cấp như trước. Nhưng sau khi công việc hoàn thành rồi thì giải tán. Đây là mô hình nhóm đặc nhiệm, và cũng là ý nghĩa của ý “tiếng kêu của con chim sáo đã giải phóng nó khỏi chính nó”.
Sự hứng thú thì nhanh đổi chóng tàn. Chỉ có sự cam kết và kỷ luật thì mới tạo ra được thành quả
Thực ra thứ mà mọi người khi nói tới cam kết và kỷ luật không thực sự là cam kết và kỷ luật, mà là sự kiên trì. Nếu một người có động lực mạnh mẽ làm một thứ thì họ sẽ vô cùng kiên trì. Chỉ việc được làm nó thôi đã đem lại hạnh phúc cho họ. Họ sẽ tự có kỷ luật với bản thân, nhưng họ không sống trong sự kỷ luật đó. Hơn nữa, tính cách con người thường không thay đổi nhiều. Một người khi được là chính mình thì họ thì họ cứ tiếp tục là chính họ thôi. Ai có thể hết hứng thú được trở thành chính mình? Ai có thể hết hứng thú được sống một cuộc đời ý nghĩa?
Đây rốt cuộc là thái độ của ta đối với sự thay đổi (mà cụ thể ở đây là sự thay đổi của sự hứng thú): ta sẽ đón chào nó, hay sẽ xem nó là thứ nguy hiểm?
Nếu có người cố ý trục lợi thì sao?
Những hệ tập trung thì có ưu điểm là dễ quản lý và vận hành hiệu quả trong thời gian ngắn, nhưng nếu bị tấn công một cách có chiến lược thì dễ chết.
Trong mô hình phân cấp, thành viên chỉ có mối liên hệ giữa cấp trên, cấp dưới và những thành viên. Vì nó được thiết kế để quản lý tổ chức với ít sự liên kết giữa các thành viên, cố gắng điều phối những thành viên độc lập quanh một trò chơi có tổng bằng 0, để có thể quản lý sự cạnh tranh nhu cầu bằng mệnh lệnh từ cấp trên. Ngược lại, ở mô hình không phân cấp, do nó không phải là trò chơi có tổng bằng 0, nên nếu có người muốn trục lợi hoặc cạnh tranh thì họ sẽ bị thiệt trước. Tất cả những gì mình cần làm chỉ là chỉ ra điều đó cho người mới gia nhập.
Hơn nữa, việc lắng nghe họ không nhất thiết là phải đáp ứng nhu cầu của họ. Họ cũng phải làm cho nhóm thấy là nhu cầu của họ là hợp lý để có thể cân nhắc.
Cuối cùng, bạn vẫn có thể sống với tỉ lệ bị lừa đảo không đổi. Giống như bạn vẫn biết chạy xe có thể bị tai nạn chết. Bạn đã quen với chuyện đó rồi. Nay có một phương tiện giao thông mới hứa hẹn sẽ chạy nhanh hơn. Thứ nó hứa hẹn là chạy nhanh hơn, chứ tỉ lệ tai nạn thì không thay đổi. Thì bạn cũng đâu vì thế mà sợ rằng sẽ dễ chết hơn đâu?
Nếu có quá nhiều người cùng nói thì sẽ rất là nhức đầu
Việc cho mọi người cùng góp ý kiến sẽ giúp ta vét cạn lập luận của nhau. Nó sẽ cho ta những chỉ báo cho những hướng đi tiếp theo.
Để tránh quá tải trong việc liên lạc, bạn có thể tham khảo mô hình sociocracy sau:
Nếu đến cùng vẫn không ai đồng ý được với ai thì sao?
Thì sẽ tách ra. Miễn là những người của nó đều đạt được nhu cầu của mình, thì tổ chức đó đã thành công. Giống như sẽ có những con kiến tách ra khỏi đàn để lập đàn mới vậy. Hãy xem tổ chức không phải là tổ kiến, mà là loài kiến. Việc các con kiến tìm được nơi nó muốn đến nhất chính là sự thành công của loài kiến.
Khi áp dụng mô hình này thì người tham gia cần có những tố chất và kỹ năng gì?
Có lẽ thứ đủ để giúp họ hoà nhập được vào môi trường là việc đặt câu hỏi để có thể biết mình muốn gì và biết người khác muốn gì. Nếu có hiểu biết về khoa học phức hợp thì sẽ rất tốt.
Để bắt đầu tìm hiểu về nó bạn có thể xem những khoá học miễn phí trên YouTube của Systems Innovation. Đây là một ví dụ:
Giúp nhau thoát nợ
Khi một người cần vay nhiều thì sẽ có 2 nguồn để vay:
- Từ bạn bè, người thân
- Từ các dịch vụ cho vay tín chấp, bất kể đó là vì lợi nhuận hay phi lợi nhuận
Nhưng:
- Vay từ bạn bè, người thân thì khó mở lời, mà nếu đã mở lời thì cũng có vô số lý do để họ từ chối. Có những người dù có tiền và cũng quan tâm bạn bè nhưng vẫn quan niệm rằng "Không cho vay thì mất bạn. Cho vay rồi còn mất nhanh hơn"
- Vay dịch vụ thì có thể không đủ điều kiện để được vay, hoặc lãi quá cao, hoặc hạn mức không đủ để xử lý vấn đề
Ai cũng biết giải pháp cho chuyện này là góp gió thành bão, nhiều người cùng tham gia hỗ trợ họ. Một trong những cách thường gặp là gây quỹ cộng đồng, như mở tài khoản trên Thiennguyen.app hay GoFundMe rồi vận động mọi người tham gia, chia sẻ. Nhưng giải pháp này có những vấn đề, ở cả phía cá nhân người cho tiền cũng như ở mô hình. Với người cho tiền, dù sự giúp đỡ người khác làm con người cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa, việc mất tiền vẫn làm cho tâm lý của họ bị đau. Với mô hình, nó không chú trọng vào việc xây dựng cộng đồng hay thay đổi hệ thống, mà chỉ dừng ở mức từ thiện.
Song song với việc xây dựng các hình thức kinh tế thay thế phi tư bản, một giải pháp cho tình trạng này là thành lập một quỹ vi mô với mục đích giúp đỡ nhau hơn là kiếm tiền, nhưng vẫn đem lại lợi ích hợp lý cho người cho vay. Nếu bạn đã từng cho bạn bè mình mượn tiền và muốn chuyện này được giải quyết triệt để hơn, bạn có thể cân nhắc tham gia quỹ.