Nội dung
Tên gọi
Bệnh này được biết nhiều hơn với cái tên rối loạn nhân cách ranh giới (borderline personality disorder – BPD). Cái tên “ranh giới” là do ngày xưa người ta tưởng nó là bệnh nằm ở giữa loạn thần kinh chức năng (neurosis) và loạn tâm thần (psychosis), rồi từ đó bị kẹt lại cho tới bây giờ. Mình ủng hộ việc gọi tên cho đúng, nên sẽ gọi nó là rối loạn nhân cách tâm trạng không ổn định (emotional unstable personality disorder – EUPD).
Dấu hiệu nhận biết
Một người sẽ được chẩn đoán là có EUPD nếu có ít nhất 5 trên 9 dấu hiệu sau:
- Làm đủ chuyện điên rồ để không bị bỏ rơi, dù nó có thật hay không
Frantic efforts to avoid real or imagined abandonment - Có các mối quan hệ (không nhất thiết là yêu đương) kịch tính và không bền vững
Unstable and intense interpersonal relationships - Không biết đâu mới thật sự là chính mình
Lack of clear sense of identity - Bị kích động bởi những thứ có khả năng gây hại cho bản thân, ví dụ như nghiện rượu, tình dục không an toàn, ăn trộm, lái xe bất cần đời, ăn vô tội vạ
Impulsiveness in potentially self-damaging behaviors, such as substance abuse, sex, shoplifting, reckless driving, binge eating - Lâu lâu lại cắt tay hoặc dọa tự tử
Recurrent suicidal threats or gestures, or self-mutilating behaviors - Tâm trạng thay đổi thất thường và phản ứng cực đoan với những khó khăn chỉ mang tính tạm thời
Severe mood shifts and extreme reactivity to situational stresses - Luôn cảm thấy trống rỗng
Chronic feelings of emptiness - Thường giận dữ một cách vô lý hoặc quá quắt
Frequent and inappropriate displays of anger - Hoang tưởng hoặc mất liên hệ với thực tại trong thời gian ngắn
Transient, stress-related feelings of unreality or paranoia
9 biểu hiện này có thể được gom lại thành 4 nhóm chính:
- Tâm trạng không ổn định (dấu hiệu 1, 6, 7, 8)
Mood instability (criteria 1, 6, 7, and 8) - Có hành vi nguy hiểm hoặc kịch tính không kiểm soát được (dấu hiệu 4 và 5)
Impulsivity and dangerous uncontrolled behavior (criteria 4 and 5) - Các mối quan hệ không cho thấy sự lành mạnh trong đó (dấu hiện 2 và 3)
Interpersonal psychopathology (criteria 2 and 3) - Méo mó trong suy nghĩ và nhận thức (dấu hiệu 9)
Distortions of thought and perception (criterion 9)
Thông tin trong khung xanh này được lấy từ cuốn I hate you–don’t leave me: understanding the borderline personality.
Tài liệu tham khảo
- Sách:
- Kreisman, J. J., & Straus, H. (2010). I hate you–don’t leave me: understanding the borderline personality. New York, NY: Penguin.
- Mason, P. T., & Kreger, R. (2010). Stop walking on eggshells: taking your life back when someone you care about has borderline personality disorder. New Harbinger Publications: Oakland, CA.
- Video ngắn: Borderline Personality Disorder (2017)
- Phim:
- Borderline (2018): phim tiếng Pháp, phụ đề tiếng Anh. Lưu ý có nhiều cảnh tình dục: https://123movie.cx/movie/borderline-2008-wzm0e4j/watching.html
- Mr. Nobody: A boy stands on a station platform as a train is about to leave. Should he go with his mother or stay with his father? Infinite possibilities arise from this decision. As long as he doesn’t choose, anything is possible.
- Category:Borderline personality disorder in fiction – Wikipedia
Cách trị liệu
Về phương pháp trị liệu hiệu quả nhất là liệu pháp hành vi biện chứng (dialectical behavior therapy). Bạn có thể xem thêm các clip minh họa sau:
Nòng cốt của liệu pháp này là các khái niệm chánh niệm (mindfulness) và từ bi (loving-kindness) của Phật. Ở nước ngoài thì còn khó, chứ ở Việt Nam thì nhiều ê hề. Các bạn cứ tìm hiểu chúng trước cho đỡ tốn tiền.
Các cộng đồng hỗ trợ
Tiếng Anh
Tiếng Việt
Hiện tại mình biết có anh Nguyễn Cao Minh là có nghiên cứ nhiều về liệu pháp DBT. Link Facebook
Về cộng đồng thì mình không thấy nhóm nào chuyên về dạng rối loạn này trừ nhóm do mình lập: Rối loạn nhân cách tâm trạng không ổn định – BPD
Giúp nhau thoát nợ
Khi một người cần vay nhiều thì sẽ có 2 nguồn để vay:
- Từ bạn bè, người thân
- Từ các dịch vụ cho vay tín chấp, bất kể đó là vì lợi nhuận hay phi lợi nhuận
Nhưng:
- Vay từ bạn bè, người thân thì khó mở lời, mà nếu đã mở lời thì cũng có vô số lý do để họ từ chối. Có những người dù có tiền và cũng quan tâm bạn bè nhưng vẫn quan niệm rằng "Không cho vay thì mất bạn. Cho vay rồi còn mất nhanh hơn"
- Vay dịch vụ thì có thể không đủ điều kiện để được vay, hoặc lãi quá cao, hoặc hạn mức không đủ để xử lý vấn đề
Ai cũng biết giải pháp cho chuyện này là góp gió thành bão, nhiều người cùng tham gia hỗ trợ họ. Một trong những cách thường gặp là gây quỹ cộng đồng, như mở tài khoản trên Thiennguyen.app hay GoFundMe rồi vận động mọi người tham gia, chia sẻ. Nhưng giải pháp này có những vấn đề, ở cả phía cá nhân người cho tiền cũng như ở mô hình. Với người cho tiền, dù sự giúp đỡ người khác làm con người cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa, việc mất tiền vẫn làm cho tâm lý của họ bị đau. Với mô hình, nó không chú trọng vào việc xây dựng cộng đồng hay thay đổi hệ thống, mà chỉ dừng ở mức từ thiện.
Song song với việc xây dựng các hình thức kinh tế thay thế phi tư bản, một giải pháp cho tình trạng này là thành lập một quỹ vi mô với mục đích giúp đỡ nhau hơn là kiếm tiền, nhưng vẫn đem lại lợi ích hợp lý cho người cho vay. Nếu bạn đã từng cho bạn bè mình mượn tiền và muốn chuyện này được giải quyết triệt để hơn, bạn có thể cân nhắc tham gia quỹ.