Đố vui: Đâu là sự khác nhau giữa con lợn với con heo?
Ngực là gì? Vú là gì?
Chúng ta hãy ôn tập lại kiến thức sinh học một chút. Đây là sự khác biệt giữa ngực và vú:
- Ngực: khoang trống trong cơ thể để chứa tim phổi, nằm giữa cổ và bụng
- Vú: cơ quan bài tiết sữa
Ta có thể xét rộng vấn đề ra hơn để thấy cơ quan bài tiết sữa phải gọi là “vú” mới chính xác. Ta không thể nói “động vật có ngực”, “mèo có 6 ngực”, “cả ngực lấp miệng em”, “trái ngực sữa”, mà chỉ có thể nói “động vật có vú”, “mèo có 6 vú”, “cả vú lấp miệng em”, “trái vú sữa”. Việc có sự tương đồng giữa “vú” và “bú” cho thấy người ta chỉ có thể bú vú chứ không thể bú ngực. (Tương tự, sự tương đồng giữa “bú” và “bu” (nghĩa là “mẹ” ở một số địa phương) cho thấy bu là để chỉ người có khả năng cho bú.) Nghĩa là vú với ngực là hai thứ hoàn toàn khác nhau. Nước sông không phạm nước giếng.
Tại sao không nên dùng từ “ngực” thay cho “vú”?
Trên thực tế thì mọi người lại hay dùng nước sông thay cho nước giếng: từ “ngực” thường xuyên được dùng để chỉ vú. Ví dụ như cuốn Cơ thể & đời sống tình dục của phụ nữ (Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội (ISDS) biên soạn) sử dụng “ngực” và “vú” song song với nhau:
Một số người sẽ xem chuyện này giống như bắt bẻ tiểu tiết, vì dùng thế nào mà chả được, miễn hiểu đúng ý nhau. Ví dụ, việc gọi cái ổ đĩa ngoài để chứa dữ liệu là cái USB là một cách gọi sai, vì USB chỉ là cái cổng kết nối mà thôi. Nhưng vì cái ổ đĩa ngoài đó sử dụng cổng USB để kết nối, nên mọi người quen gọi nó là USB luôn. Nói cách khác, từ “USB” đã trở thành từ đồng nghĩa khác âm với từ “ổ đĩa ngoài”, như kiểu “con lợn” là từ đồng nghĩa khác âm với “con heo” vậy. Và vì chuyện này không gây ra hệ lụy nào, nên đây chỉ là sự phát triển bình thường của ngôn ngữ.
Bản thân từ “USB” lúc này trở thành một từ đa nghĩa.
Nhưng trong trường hợp “vú” và “ngực”, có những người thực sự sợ phải dùng từ “vú” đến độ nhất quyết gọi nó là “ngực”. Vào các bệnh viện lớn như 175, bạn sẽ thấy lâu lâu có một cô hỏi là muốn đi khám ngực, xong nhân viên hỏi lại là “cô muốn khám vú đúng không?”, thì cô sẽ trả lại là “ừ, là khám ngực đó”. Tức là cô muốn khám vú, nhưng nhất quyết gọi nó là ngực. Việc này gây ra phiền toái, vì đi khám ngực sẽ vào một khoa khác, và khám vú sẽ vào khoa khác. Việc gọi ngực là ngực và vú là vú quan trọng như vậy đó.
Điều này khiến cho việc gọi vú là ngực khác với chuyện gọi cái ổ đĩa ngoài là USB, vì không ai sợ cái ổ đĩa ngoài và né tránh gọi cái tên đúng của nó cả. Ai biết thì dùng cho đúng thôi.
Đồng ý rằng vú thì không phải như chân hay tay để mà nói chuyện bình thường. Những thứ liên quan tới bộ phận sinh dục hoặc tình dục luôn là những thứ nhạy cảm, và những gì nhạy cảm sẽ được thay thế bằng các uyển ngữ. Chuyện tạo uyển ngữ trong một chừng mực nào đó thể hiện khả năng xử lý ngôn ngữ và sự nhạy cảm với cảm xúc của người khác của bạn. Tuy nhiên về lâu dài sẽ vô tình làm sự xấu hổ về từ “vú” không thể hết được. Việc đối diện với nỗi sợ bắt đầu từ việc dám gọi tên nỗi sợ đó ra – nỗi sợ vú. Hay nói như Yoda trong Star Wars thì: “Named must your fear be before banish it you can”.
Có người sẽ đặt vấn đề: bộ phận trên cơ thể người phụ nữ nên để người phụ nữ có quyền phán quyết, ít nhất là ở việc được gọi nó như thế nào. Ở đây tôi cũng không ép buộc ai phải gọi như thế nào. Một lần nữa tôi hiểu rằng có những lý do rất chính đáng để không gọi vú là vú. Ở đây tôi chỉ đang đặt câu hỏi là: liệu việc gọi nó là “ngực” có thực sự nên hay không? Liệu ta có cần phải mãi ngại với nhau hay không? Tại sao không thể thẳng thắn gọi đúng tên của nó?
Đây cũng là một ví dụ cho một hiện tượng: có những vấn đề bạn cảm thấy không ổn, nhưng càng nghĩ về nó thì bạn càng thấy nó là điều bình thường. Một mặt, bạn thấy rằng việc gọi vú là ngực giống hoàn toàn như chuyện gọi cái ổ đĩa ngoài là USB. Mặt khác, bạn cũng thấy việc xem nó không khác gì gọi cái ổ đĩa ngoài là USB như đang dung dưỡng nỗi sợ vú. Bạn muốn lên tiếng phản đối nó, nhưng bạn tự nhận ra sự vô lý của mình. Nhưng điều đó vẫn không làm bạn thấy yên tâm hơn. Bạn muốn chỉ ra (pinpoint) chân tướng của vấn đề, nhưng tất cả những gì bạn có thể miêu tả được vẫn mãi không trọn vẹn. Sau một thời gian bạn bỗng nhận ra có một bức tường vô hình giữa bạn với giải pháp, mà mỗi lần bạn định phá nó đi thì nó lại lẩn đi đâu mất.
Một tham vọng của tôi trong dự án này là nêu lên được bản chất của bức tường này. Bạn có thể đọc về nó chi tiết trong bài Hiện tượng đồng âm khác nghĩa, đồng nghĩa khác âm, và đảo nghĩa trong quá trình hình thành niềm tin. Đây là các bài viết khác trong blog là ứng dụng của bài viết này:
- Bài này, Tại sao không nên dùng “ngực” thay cho “vú”?
- Mối quan hệ của một bông hoa chết
- Phần Người dịch phản hồi trong loạt bài Phản biện cuốn Cuộc cách mạng một cọng rơm
Trong buổi giới thiệu cuốn Lịch sử vú mình cũng có đặt câu hỏi về vấn đề uyển ngữ này ở phút 2:48:08. Các bạn có thể theo dõi tiếp cuộc đối thoại ở đó để xem vấn đề này khi được nhúng trong bối cảnh nữ quyền rộng lớn hơn thì sẽ như thế nào.
(Bài viết này bắt đầu từ một cuộc thảo luận trên trang Thư Tới Tháng. Đáp án cho câu hỏi đầu bài là: con heo ăn bắp, con lợn ăn ngô.)
Giúp nhau thoát nợ
Khi một người cần vay nhiều thì sẽ có 2 nguồn để vay:
- Từ bạn bè, người thân
- Từ các dịch vụ cho vay tín chấp, bất kể đó là vì lợi nhuận hay phi lợi nhuận
Nhưng:
- Vay từ bạn bè, người thân thì khó mở lời, mà nếu đã mở lời thì cũng có vô số lý do để họ từ chối. Có những người dù có tiền và cũng quan tâm bạn bè nhưng vẫn quan niệm rằng "Không cho vay thì mất bạn. Cho vay rồi còn mất nhanh hơn"
- Vay dịch vụ thì có thể không đủ điều kiện để được vay, hoặc lãi quá cao, hoặc hạn mức không đủ để xử lý vấn đề
Ai cũng biết giải pháp cho chuyện này là góp gió thành bão, nhiều người cùng tham gia hỗ trợ họ. Một trong những cách thường gặp là gây quỹ cộng đồng, như mở tài khoản trên Thiennguyen.app hay GoFundMe rồi vận động mọi người tham gia, chia sẻ. Nhưng giải pháp này có những vấn đề, ở cả phía cá nhân người cho tiền cũng như ở mô hình. Với người cho tiền, dù sự giúp đỡ người khác làm con người cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa, việc mất tiền vẫn làm cho tâm lý của họ bị đau. Với mô hình, nó không chú trọng vào việc xây dựng cộng đồng hay thay đổi hệ thống, mà chỉ dừng ở mức từ thiện.
Song song với việc xây dựng các hình thức kinh tế thay thế phi tư bản, một giải pháp cho tình trạng này là thành lập một quỹ vi mô với mục đích giúp đỡ nhau hơn là kiếm tiền, nhưng vẫn đem lại lợi ích hợp lý cho người cho vay. Nếu bạn đã từng cho bạn bè mình mượn tiền và muốn chuyện này được giải quyết triệt để hơn, bạn có thể cân nhắc tham gia quỹ.